Η βυζαντινή κοινωνία

Αργυρή λειψανοθήκη που αποδίδεται στο εργαστήρι τορευτικής της Θεσσαλονίκης, με ανάγλυφες παραστάσεις της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, τέλος 4ου αι., Θεσσαλονίκη, Έκθεση Χριστιανικών Αρχαιοτήτων Λευκού Πύργου

Η κοινωνία του "θεοφύλακτου" Βυζαντίου ήταν δομημένη με αυστηρή ιεραρχία και συγκεντρωτισμό της εξουσίας, σύμφωνα με τις αντιλήψεις της απολυταρχίας. Στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας βρισκόταν ο "ελέω θεού" αυτοκράτορας με την οικογένεια και την Αυλή του.

Η τοπική αριστοκρατία, οι κρατικοί υπάλληλοι και οι ανώτεροι στρατιωτικοί και μεγαλογαιοκτήμονες ανήκαν στην ανώτερη τάξη. Η μεσαία αποτελούνταν από τους αστικούς πληθυσμούς των εμπόρων, των βιοτεχνών και των ιδιοκτητών μεσαίων εκτάσεων γης. Ενώ, ο δήμος, η κατώτερη τάξη δηλαδή, περιλάμβανε τους μισθωτούς εργάτες και τους πένητες.

Ο κλήρος δεν αποτελούσε ιδιαίτερη τάξη, παρά το γεγονός ότι απολάμβανε ιδιαίτερων προνομίων, καθώς διαστρωματωνόταν σε όλες τις κοινωνικές βαθμίδες. Δούλοι υπήρχαν, αν και το κράτος προτιμούσε την εξαγορά τους παρά την υποδούλωσή τους.

Ένα εκτεταμένο δίκτυο μικρών και μεγάλων πόλεων συνδεόταν με μεγάλες οδικές αρτηρίες μέσω των οποίων διακινούνταν τα πολυάριθμα προϊόντα για να καταλήξουν στα πολυσύχναστα λιμάνια. Βάση όμως του δημοσιονομικού συστήματος του βυζαντινού κράτους, πρωταρχική παραγωγική μονάδα ήταν το χωριό. Έτσι, η διαμόρφωση και η εξέλιξη του καθεστώτος της ιδιοκτησίας της γης καθώς και η κατάσταση των καλλιεργητών συνδέθηκαν άρρηκτα με την ακμή και την παρακμή της αυτοκρατορίας.

Στις πόλεις οι οργανωμένες συντεχνίες των επαγγελματιών παρήγαν προϊόντα που απευθύνονταν σε αγοραστές υψηλών απαιτήσεων. Η καθημερινή ζωή, έντονα επηρεασμένη από τα προστάγματα της χριστιανικής θρησκείας, κυλούσε ανάμεσα στο σπίτι, όπου οι γυναίκες αφιερώνονταν στην διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους, και στους διάφορους δημόσιους χώρους, όπου οι άνδρες αναζητούσαν ψυχαγωγία τις ελεύθερες ώρες τους.